Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm. Ảnh: Lâm Khánh/TTXVN
PHÁT HUY TÍNH ĐẢNG TRONG XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC
PHÁP QUYỀN
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
***
TÔ LÂM
Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng
Cộng sản Việt Nam
Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam
Cùng với việc thực hiện công cuộc đổi mới,
phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đất nước ta đã
và đang từng bước xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của
Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng. Nghị quyết số
27-NQ/TW ngày 9-11-2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục
xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai
đoạn mới là dấu mốc, là bước chuyển quan trọng. Lần đầu tiên Đảng ta ban hành một
Nghị quyết chuyên đề về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, trong đó xác định
các mục tiêu chủ yếu là: Xây dựng hệ thống pháp luật hoàn thiện, được thực hiện
nghiêm minh, nhất quán; thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, tôn trọng, bảo đảm,
bảo vệ hiệu quả quyền con người, quyền công dân; quyền lực nhà nước là thống nhất,
được phân công rành mạch, phối hợp chặt chẽ, kiểm soát hiệu quả; nền hành
chính, tư pháp chuyên nghiệp, pháp quyền, hiện đại; bộ máy nhà nước tinh gọn,
trong sạch, hoạt động hiệu lực, hiệu quả; đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức
có đủ phẩm chất, năng lực, thực sự chuyên nghiệp, liêm chính; quản trị quốc gia
hiện đại, hiệu quả; đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh, bền vững, trở
thành nước phát triển, có thu nhập cao theo định hướng xã hội chủ nghĩa vào năm
2045. Việc thực hiện thành công các mục tiêu này có ý nghĩa rất quan trọng, là
tiền đề vững chắc để đất nước phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới, kỷ
nguyên vươn mình của dân tộc.
Thực hiện Nghị quyết số 27-NQ/TW, trong gần
2 năm qua, chúng ta đã đạt được những kết quả đáng khích lệ. Trong đó, xây dựng
pháp luật có nhiều đổi mới, năng lực phản ứng chính sách được nâng cao, góp phần
tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, thúc đẩy sản xuất, kinh doanh, nâng cao đời sống vật
chất và tinh thần của Nhân dân, bảo đảm quốc phòng, an ninh; công tác tổ chức
thực hiện pháp luật ngày càng gắn kết hơn với xây dựng và hoàn thiện pháp luật;
cải cách hành chính, chuyển đổi số được đẩy mạnh và có những kết quả nhất định;
công cuộc phòng, chống tham nhũng, tiêu cực được triển khai bài bản, thường
xuyên và đạt được nhiều kết quả với tinh thần không có vùng cấm, không có ngoại
lệ, xử lý một vụ, cảnh tỉnh cả vùng, cả lĩnh vực, qua đó giúp tăng cường một bước
kỷ cương, trách nhiệm, tính nghiêm minh trong thực thi công vụ.
Tuy nhiên, việc xây dựng và hoàn thiện Nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế. Nhận
thức về tầm quan trọng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam có
lúc, có nơi chưa đồng đều. Một số chủ trương, định hướng lớn của Đảng chưa được
thể chế kịp thời, đầy đủ hoặc đã thể chế nhưng tính khả thi không cao; hệ thống
pháp luật còn có quy định mâu thuẫn, chồng chéo, chưa phù hợp với sự phát triển
kinh tế - xã hội, chậm được bổ sung, sửa đổi, thay thế. Cơ chế, chính sách,
pháp luật chưa tạo dựng được môi trường thực sự thuận lợi để thúc đẩy đổi mới
sáng tạo, thu hút nguồn lực của các nhà đầu tư trong và ngoài nước cũng như
trong Nhân dân. Công tác sắp xếp, kiện toàn tổ chức bộ máy hành chính Nhà nước
tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, giảm đầu mối, giảm cấp trung gian còn bất
cập, một bộ phận còn cồng kềnh, chồng lấn giữa lập pháp và hành pháp, chưa thực
sự đáp ứng yêu cầu nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý. Một số bộ, ngành chưa đẩy
mạnh phân cấp, phân quyền cho địa phương, làm thay công việc của địa phương dẫn
đến tồn tại cơ chế xin, cho, dễ nảy sinh tiêu cực, tham nhũng. Công tác cải
cách hành chính, chuyển đổi số, xây dựng chính quyền điện tử, chính quyền số
còn hạn chế. Tổ chức thực thi pháp luật, chính sách vẫn là khâu yếu, còn một bộ
phận cán bộ chưa chủ động, thiếu trách nhiệm trong thực thi công vụ; tình trạng
đùn đẩy, né tránh trách nhiệm, "đổ lỗi" cho hệ thống pháp luật để
không thực hiện chức trách, nhiệm vụ vẫn còn tồn tại ở một số bộ, ngành, địa
phương.
Những tồn tại, hạn chế nêu trên đã làm suy
giảm ý nghĩa, vai trò của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trên thực
tiễn.
Để thực hiện các mục tiêu phát triển đất
nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, đòi hỏi tiếp tục phải đổi
mới phương thức lãnh đạo, cầm quyền của Đảng đối với Nhà nước và xã hội; phát
huy quyền làm chủ của Nhân dân và xử lý hài hòa mối quan hệ Đảng lãnh đạo, Nhà
nước quản lý, Nhân dân làm chủ và phát huy vị trí, vai trò của từng nhân tố này
trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt
Nam, trong đó cần chú ý các vấn đề cơ bản sau đây:
Một là, Đảng ta là Đảng cầm quyền, sự
lãnh đạo của Đảng là tuyệt đối, trực tiếp, toàn diện, bao trùm mọi lĩnh vực
chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại… Đặc thù của
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Do đó, xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa là biện pháp, cách thức để
thực hiện thành công mục tiêu của Đảng ta đã được xác định trong Điều lệ Đảng:
“Xây dựng nước Việt Nam độc lập, dân chủ, giàu mạnh, xã hội công bằng, văn
minh, không còn người bóc lột người, thực hiện thành công chủ nghĩa xã hội và
cuối cùng là chủ nghĩa cộng sản”. Đảng lãnh đạo bằng đường lối, chính sách;
lãnh đạo thể chế hóa đường lối, chính sách thành pháp luật để quản lý Nhà nước
và xã hội. Như vậy, pháp luật trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa cần phải
liên tục được hoàn thiện để thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng, phát
huy dân chủ, vì con người, công nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền con người,
quyền công dân. Để thực hiện tốt công tác này cần có cơ chế kiểm soát hiệu quả
việc thể chế hóa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng thành pháp luật của
Nhà nước. Đồng thời, phải có quy trình xây dựng pháp luật chặt chẽ, khoa học,
dân chủ để chính sách, pháp luật thể hiện được đầy đủ ý chí, nguyện vọng của
nhân dân, bảo vệ lợi ích nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tổ
chức, cá nhân, khuyến khích đổi mới sáng tạo, thu hút mọi nguồn lực cho sự phát
triển; nhưng cũng phải linh hoạt để kịp thời phản ứng chính sách, có giải pháp
xử lý kịp thời các vấn đề thực tiễn phát sinh làm chậm sự phát triển theo
nguyên tắc bảo vệ, bảo đảm lợi ích của quốc gia, dân tộc là trước hết và trên hết.
Là cơ quan thực hiện quyền lập pháp, Quốc hội cần đóng vai trò chủ đạo, có các
giải pháp bảo đảm hệ thống pháp luật được ban hành đáp ứng được các yêu cầu của
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ủy ban Thường vụ Quốc hội cần
phát huy vai trò là cơ quan có thẩm quyền giải thích pháp luật để những vướng mắc
trong thực thi các đạo luật được xử lý kịp thời, đáp ứng yêu cầu của cuộc sống.
Trong quá trình tổ chức thi hành pháp luật, Chính phủ cần theo dõi, đánh giá
tình hình thi hành pháp luật để kịp thời phát hiện những quy định pháp luật mâu
thuẫn, chồng chéo, chưa phù hợp với thực tiễn, cản trở đổi mới sáng tạo, thu
hút nguồn lực đầu tư, sản xuất, kinh doanh để có biện pháp xử lý, không để một
số điều luật trở thành điểm nghẽn cản trở thực hiện quyền con người, quyền công
dân và phát triển kinh tế - xã hội.
Hai là, dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước
quản lý xã hội bằng pháp luật, không ngừng phát huy dân chủ để Nhân dân tham
gia hoạt động quản lý Nhà nước theo quy định của Hiến pháp và pháp luật. Trong
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, bộ máy nhà nước được tổ chức
khoa học, quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công, phối hợp giữa các
cơ quan trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hoạt động
công vụ phải bảo đảm sự tuân thủ pháp luật, thực hiện quyền hạn theo chức
trách, thẩm quyền, có sự thanh tra, kiểm tra chặt chẽ. Bên cạnh đó, với đặc điểm
của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng
thì các vị trí lãnh đạo trong bộ máy nhà nước được cơ cấu các vị trí lãnh đạo cấp
ủy đảng tương ứng chịu trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo hoạt động của cơ quan
trong bộ máy nhà nước từ trung ương đến cơ sở, hình thành cơ cấu lãnh đạo chặt
chẽ của Đảng đối với hoạt động quản lý nhà nước. Từ nguyên lý và thực tiễn này,
để phát huy hiệu quả hoạt động quản lý nhà nước đối với xã hội bằng pháp luật
trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam thì cần phải tăng cường đồng
thời 2 yếu tố: Đức trị và pháp trị. Trong đó, yếu tố “đức trị” là sự phát huy
các ưu điểm, thế mạnh, vị trí, vai trò của tổ chức cơ sở đảng, tính tiên phong,
nêu gương của cán bộ, đảng viên để dẫn dắt yếu tố “pháp trị” là việc thực hiện
quản lý xã hội bằng pháp luật. Sự thượng tôn pháp luật là biểu hiện của Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa, vì vậy, cán bộ, đảng viên phải gương mẫu, đi đầu trong
chấp hành và tuân theo pháp luật. Bên cạnh đó, cơ quan nhà nước có trách nhiệm
tổ chức thi hành pháp luật trong lĩnh vực mình quản lý, do đó, đảng viên là
công chức, viên chức cần tích cực giải quyết công việc theo thẩm quyền và hoàn
thành tốt nhiệm vụ; chủ động phát hiện, tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong
thực tiễn, nhất là các khó khăn, vướng mắc trong thực thi pháp luật để kịp thời
có giải pháp hoặc tham mưu, báo cáo cấp có thẩm quyền xử lý. Hay nói cách khác,
sẽ không có Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trên thực tế nếu như cán bộ, đảng
viên, cơ quan Nhà nước thờ ơ, thiếu trách nhiệm, vô cảm với quyền lợi hợp pháp,
chính đáng của người dân, doanh nghiệp và sự phát triển kinh tế - xã hội.
Phát huy đạo đức cách mạng của từng cán bộ,
đảng viên, tinh thần trách nhiệm, chủ động của từng cơ quan, đơn vị trong bộ
máy nhà nước thì các mục tiêu cải cách hành chính, cải cách tư pháp được thực
hiện; người dân, doanh nghiệp sẽ thực sự là trung tâm, là đối tượng phục vụ
theo nguyên tắc thượng tôn pháp luật thì pháp luật sẽ đi vào cuộc sống, pháp luật
điều chỉnh một cách toàn diện, đầy đủ mọi quan hệ xã hội. Kết quả là, xã hội sẽ
vận hành và phát triển theo đúng đường lối, chính sách mà Đảng đã ban hành. Từ
đó, đất nước ta sẽ đạt được các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm
quốc phòng, an ninh theo đúng Cương lĩnh và mục tiêu phát triển đất nước đến
năm 2030, năm 2045 mà Đảng ta đã đề ra.
Ba là, trong Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa Việt Nam, Nhân dân được xác định là người làm chủ theo quy định pháp
luật và vận hành theo nguyên tắc “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân
giám sát, dân thụ hưởng”. Tuy nhiên, để có dân chủ thực chất thì bên cạnh việc
phải có hệ thống pháp luật hoàn thiện theo các tiêu chí của Nhà nước pháp quyền
xã hội chủ nghĩa thì sự vận hành hiệu quả của hệ thống chính trị cũng phải đáp ứng,
phù hợp với nguyên tắc thượng tôn Hiến pháp, pháp luật. Cũng tương tự như trong
quản lý nhà nước, vị trí, vai trò của tổ chức cơ sở đảng và sự phát huy tính tiền
phong, gương mẫu, đức hi sinh vì sự nghiệp chung của cán bộ đảng viên có ý
nghĩa quan trọng trong phát huy quyền làm chủ của nhân dân tham gia quản lý Nhà
nước, quản lý xã hội.
Để làm được điều này, cần đổi mới, nâng
cao chất lượng sinh hoạt chi bộ cơ sở đảng, đảm bảo hoạt động sinh hoạt chi bộ
thực chất, hiệu quả. Bên cạnh việc triển khai, quán triệt, học tập văn bản, nghị
quyết của cấp trên như cách làm hiện nay thì nội dung sinh hoạt chi bộ cơ sở đảng
cần nghiên cứu, bổ sung các chuyên đề như: Nội dung pháp luật cần triển khai;
các vấn đề mà thực tiễn pháp lý đặt ra liên quan đến quyền lợi của người dân; vấn
đề phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh trật tự, an toàn cần giải quyết;
các vấn đề dư luận xã hội, quần chúng quan tâm cần định hướng về quan điểm, nội
dung chính sách, pháp luật và đấu tranh phản bác quan điểm sai trái của các thế
lực thù địch… Để đạt được các mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa Việt Nam thì những vấn đề thiết thực này cần được các cấp ủy thảo luận,
quán triệt đến đảng viên ngay từ cơ sở với tinh thần mỗi chi bộ là một tế bào của
Đảng ta. Để Đảng vững mạnh thì mỗi chi bộ cơ sở cần phát huy vai trò, đổi mới
hoạt động sinh hoạt để có những đóng góp thiết thực cho Đảng. Mỗi đảng viên là
nhân tố quan trọng lan tỏa tinh thần dân chủ và thượng tôn pháp luật đến nhân
dân; để từ đó phát huy dân chủ trong nhân dân, làm cho mọi cá nhân, tổ chức đồng
tình, ủng hộ với đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước và chủ
động tuân thủ, thực thi pháp luật.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, dân chủ xã hội
chủ nghĩa được phát huy, nhân dân là chủ thể của quá trình xây dựng và hoàn thiện
Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, mỗi công dân tích cực, chủ động
tham gia vào công tác xây dựng, hoàn thiện pháp luật, có ý thức thượng tôn pháp
luật thì sẽ tạo nên sức mạnh của cả hệ thống chính trị để hoàn thành các mục
tiêu phát triển kinh tế, xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và đưa đất nước bước
vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam.
Nguồn: TTXVN